Trong hơn 120 loài cà phê thuộc chi Coffea được biết đến hiện nay, phần lớn người trồng, chế biến và tiêu dùng thường chỉ biết đến hai cái tên quen thuộc: Arabica và Robusta. Tuy nhiên, ít ai biết rằng cà phê Liberica – một loài ít phổ biến hơn – cũng đang dần được chú ý nhờ hương vị độc đáo và tiềm năng phát triển bền vững trong ngành cà phê.
Nếu bạn quan tâm đến một lựa chọn khác biệt ngoài Arabica hay Robusta, thì Liberica có thể mang đến một trải nghiệm mới lạ cả về hương thơm lẫn cấu trúc hạt. Với sức sống mạnh mẽ, khả năng chống chịu tốt và hương vị trái cây phong phú, loại cà phê này đang thu hút sự quan tâm ngày càng tăng từ các nhà rang xay thủ công và tín đồ cà phê đặc sản.
Nguồn gốc của cà phê Liberica
Mặc dù có tên khoa học là Coffea Liberica và bắt nguồn từ Liberia, Tây Phi, nhưng ngày nay cà phê Liberica lại được trồng phổ biến nhất tại Đông Nam Á, đặc biệt là ở Philippines, Indonesia và Malaysia. Tại Philippines, loại cà phê này chiếm đến hơn 70% sản lượng cà phê toàn quốc – một con số ấn tượng cho thấy vai trò quan trọng của Liberica tại khu vực này.
Theo bà Pacita Juan, thành viên Ủy ban Chỉ đạo về Cơ sở Lâm nghiệp và Trang trại của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc, Coffea Liberica có thể đã theo chân các thương nhân và tín đồ Hồi giáo từ châu Phi sang Ethiopia, sau đó đến Trung Đông và cuối cùng lan rộng sang Đông Nam Á, đặc biệt là Malaysia – nơi từng là điểm đến tôn giáo của nhiều người Hồi giáo.
Ngoài ra, một giả thuyết khác cho rằng chính các thực dân châu Âu – như Pháp, Hà Lan và Tây Ban Nha – đã đưa giống cà phê này vào Đông Nam Á trong thời kỳ thuộc địa. Khi định cư, họ mang theo cây cà phê Liberica, góp phần hình thành thói quen thưởng thức cà phê tại nhiều quốc gia trong khu vực. Pacita cho biết thêm, điều này đã tạo ra ảnh hưởng lâu dài đến văn hóa cà phê của toàn Đông Nam Á.
Sự gia tăng nhanh chóng của cà phê Liberica
Dù còn nhiều tranh luận về hành trình chính xác đưa Liberica đến Đông Nam Á, nhưng lịch sử đã ghi nhận sự bùng nổ về mức độ phổ biến của nó vào cuối thế kỷ 19. Một bước ngoặt quan trọng xảy ra vào khoảng năm 1890, khi dịch bệnh gỉ sắt trên lá cà phê bùng phát, tàn phá hơn 90% diện tích trồng cà phê Arabica trên toàn thế giới. Sự kiện này khiến ngành cà phê toàn cầu buộc phải tìm kiếm những giống cây có khả năng kháng bệnh tốt hơn.
Trong khi nhiều nước lựa chọn chuyển sang trồng Robusta – vốn nổi tiếng với sức chống chịu cao – thì tại Philippines, nông dân lại được khuyến khích trồng cà phê Liberica. Loài này không chỉ chống lại bệnh gỉ sắt hiệu quả, mà còn sinh trưởng tốt trong điều kiện nhiệt độ đa dạng, giúp giảm rủi ro về khí hậu. Thêm vào đó, quả Coffea Liberica có lớp vỏ dày và chắc, khiến sâu bọ khó xâm nhập hơn so với các loài khác.
Sự phát triển mạnh mẽ của Liberica tại Philippines, kết hợp với vị trí địa lý thuận lợi và giao thương dễ dàng với các nước láng giềng, đã thúc đẩy sự lan rộng nhanh chóng của cà phê mít khắp Đông Nam Á trong thời gian ngắn.
Đặc điểm sinh học của Liberica
Gonzalo Hernandez – người sáng lập Coffea Diversa, một vườn cà phê nổi tiếng ở miền nam Costa Rica với hơn 700 giống cà phê khác nhau – cho biết rằng cà phê Liberica là loài cây cực kỳ khỏe mạnh, thường mọc hoang trong các khu rừng nhiệt đới ở châu Phi. Trong điều kiện của vườn Coffea Diversa, giống cà phê này phát triển rất tốt và thậm chí còn xuất hiện một số đột biến tự nhiên thú vị.
Cây Liberica thường mất khoảng 5 năm để bắt đầu cho quả. Khi trưởng thành, cây có thể cao tới 17 mét – vượt xa chiều cao thông thường của cây Arabica hay Robusta, khiến việc thu hoạch bằng tay trở nên khó khăn hơn. Không chỉ cao lớn, Liberica còn nổi bật với những chiếc lá dài đến 30 cm và quả cà phê lớn gần gấp đôi so với các loài phổ biến khác.
To như lá mít, thơm như mùi mít
Một điểm thú vị thường được nhắc đến là lá của cây cà phê Liberica rất to – to đến mức nhiều người ví như “lá mít”. Đặc biệt hơn, quả cà phê chín còn tỏa ra hương thơm nhẹ gợi nhớ đến mùi mít chín – một đặc trưng hiếm có trong thế giới cà phê.
Về cấu trúc quả, Liberica có tỷ lệ thịt quả so với nhân là khoảng 60:40, trong khi ở Arabica và Robusta là 40:60. Điều này đồng nghĩa với việc quả Liberica cần thời gian phơi lâu hơn và dễ lên men trong quá trình chế biến. Bà Pacita Juan cho biết chính phần thịt quả dày này đã tạo ra hương vị trái cây đậm đà, trong đó có cả vị giống mít – một loại trái cây quen thuộc với người dân Đông Nam Á. Ngay cả những cây Coffea Liberica mọc hoang ở châu Phi cũng thường mang hương vị đặc trưng này, khác biệt rõ rệt so với vị trái cây có múi như cam, quýt của Arabica.
Bên cạnh hương thơm gợi nhớ đến trái cây nhiệt đới, cà phê Liberica còn nổi bật nhờ hậu vị kéo dài và vị ngọt rõ rệt. Nhiều người yêu cà phê cho rằng Liberica ngọt hơn cả Arabica – điều hiếm thấy đối với một giống cà phê có hương mạnh và cá tính như vậy. Lý do có thể đến từ kết cấu hạt: nhân của Liberica thường xốp hơn so với Arabica hay Robusta. Kết cấu này cho phép quá trình rang và chiết xuất diễn ra đồng đều hơn, làm nổi bật vị ngọt tự nhiên và tạo cảm giác mượt mà trong miệng.
Tương lai của Coffea Liberica
Trên thế giới, cái nhìn về Liberica đang có sự chuyển biến tích cực. Ngày càng có nhiều hội thảo chuyên đề dành riêng cho dòng cà phê này, thậm chí đã có cả cuộc thi rang Liberica – điều mà trước đây hiếm khi xảy ra. Theo bà Pacita Juan, cách hiệu quả nhất để thay đổi định kiến về chất lượng của Liberica chính là để cộng đồng yêu cà phê đặc sản được trực tiếp trải nghiệm hương vị thật sự của nó.
Để làm được điều đó, các nhà rang xay tiên phong – đặc biệt là những người thuộc làn sóng cà phê thứ ba – cần chủ động tích hợp cà phê Liberica vào quy trình sản xuất của mình. Đây là nhóm có xu hướng khám phá những giống cà phê ít phổ biến, lạ vị và thường ưu tiên yếu tố cá tính trong từng hạt cà.
Không chỉ có giá trị về mặt hương vị, Liberica còn mở ra hướng đi mới cho người nông dân. Nhờ khả năng chống chịu sâu bệnh tốt và linh hoạt trong môi trường trồng xen canh, cây cà phê Liberica có thể phát triển song song với các loại cây ăn trái như chuối, đu đủ, dứa, hay thậm chí là đậu phộng. Cách trồng này giúp người trồng cà phê có thêm thu nhập ngoài mùa vụ, đồng thời giảm thiểu rủi ro kinh tế khi chỉ phụ thuộc vào một loại cây duy nhất.
Liberica – Lựa chọn tiềm năng cho tương lai ngành cà phê
Với cấu trúc hương vị lạ biệt, sức sống bền bỉ và nền tảng thích nghi tốt, cà phê Liberica đang nổi lên như một lựa chọn đáng chú ý cho cả nhà sản xuất và người thưởng thức cà phê. Trong bối cảnh ngành cà phê toàn cầu đang đối mặt với nhiều thách thức – từ biến đổi khí hậu đến áp lực thị trường – Liberica mang đến một hướng đi khác biệt, có thể là cơ hội hiếm có trong thời điểm nhiều bất ổn.
Tuy vậy, để xác định liệu Liberica có thể trở thành giải pháp bền vững cho tương lai hay không, vẫn cần thêm thời gian, nghiên cứu và sự cam kết từ toàn chuỗi giá trị – từ người trồng đến nhà rang và người tiêu dùng.
